تحلیل فولاد

گزارش تحلیلی بازار مواد اولیه صنعت فولاد- شماره 1

تحلیل وضعیت کنونی بازار جهانی فولاد، وضعیت مواد اولیه و چشم‌انداز سه‌ماهه سوم سال 2020 (تا نیمه مهرماه 1399)[1]

اقتصاد جهانی

صنعت کشورهای پیشرفته در سال 2019  به دلیل جنگ‌های تجاری و فضای ناملایم جهانی در وضعیت رکود قرار داشت. پس از جدی شدن بیماری Covid-19 ابتدا در چین و سپس در بقیه کشورهای دنیا در سه‌ماهه اول سال 2020 (نیمه دی‌ماه تا نیمه اسفندماه)، پیش‌بینی رشد صنعتی و اقتصادی در دنیا با شیب ملایمی منفی شد. داده‌های شش‌ماهه اول سال 2020 نشان می‌دهند واقعیت اقتصاد جهانی بسیار بدتر از پیش‌بینی‌ها است. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی پیش‌بینی می‌شود زیان ناشی از ویروس کرونا بر اقتصاد جهانی با فرض موفقیت بعضی از کشورها در خروج از رکود، تنها در سال 2020 بین 5/4 تا 5/6 تریلیون دلار باشد. بر اساس آخرین آمار سازمان بین‌المللی کار[2]، در سه‌ماهه دوم سال 2020 حدود 480 میلیون شغل در دنیا از دست رفته است؛ این در حالی‌ است که در سه‌ماهه اول سال 2020، 185 میلیون شغل در معرض نابودی قرار گرفت (مجموعاً حدود 665 میلیون شغل تاکنون). بحران اقتصادی جدید دارای دو ویژگی خاص است؛ اول آن‌که هیچ بحرانی از سال 1870 میلادی تاکنون نتوانسته بود این تعداد از کشورها را به طور همزمان به دام رکود بیاندازد، و دوم آن‌که در بحران‌های قبلی کاهش حجم سرمایه‌گذاری‌‌ها و کاهش اشتغال منجر به افزایش اتکاء مردم به پس‌اندازها می‌شد و بنابراین بخش مصرف با تکیه بر ضربه‌گیر پس‌اندازها، سطح قبلی را حفظ می‌کرد اما در این بحران بخش مصرف نیز به جز در مورد خدمات ارتباطاتی به شکل قابل توجهی متحمل رکود شده است (به دلیل وجود محدودیت‌ها در فعالیت نیروی کار، قرنطینه خودخواسته مردم و کاهش علایق مصرفی).

داده‌های سه‌ماهه دوم سال 2020 (نیمه اردیبهشت تا نیمه تیرماه 1399) نشان می‌دهند که در سه‌ماهه سوم سال 2020 (تا نیمه مهرماه 1399) به جز کشور چین، تقریباً همه کشورهای دیگر دنیا وضعیت بدتری پیدا خواهند کرد (اقتصاد کشورهای پیشرفته اروپا، آمریکا و استرالیا در طول سال 2020 متحمل 7% رشد منفی تا نیمه دی‌ماه 1399 خواهند شد). ‌کشورهای صادرکننده نفت نیز علی‌رغم افزایش نسبی قیمت‌ها در سه‌ماهه سوم 2020، در تنگنا خواهند بود.

واکنش‌ دولت‌ها به بحران علی‌رغم تأثیر مثبت بر بعضی صنایع خاص (مانند فولاد)، در مجموع توان بالایی برای جبران اثرات منفی این بحران برای کل اقتصاد جهانی نخواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود افزایش بودجه عمرانی و مخارج دولت‌های چین، اروپا و ایالات متحده آمریکا علاوه بر درهم شکستن توان بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری‌های جدید باعث تورم و کاهش ارزش ارزهای جهانی خواهد شد؛ البته در این شرایط می‌توان با رصد تحولات ارزش یورو و دلار تصمیمات بهینه‌ای در دو بُعد ملی و خصوصی برای ایران اتخاذ نمود.

فولاد

تعطیلی‌ها، قطع زنجیره‌های تأمین، عدم اطمینان سرمایه‌گذاران و همچنین دشواری دست‌یابی به تسهیلات مالی و نقدینگی نقاط اصلی فشار بحران کرونا بر صنعت فولاد هستند، اما اقدامات حمایتی دولت‌ها (از طریق افزایش بودجه عمرانی و فعالیت‌های زیرساختی) پیشران اصلی بازگشت صنعت فولاد و بنابراین تقاضای مواد اولیه فولاد به شرایط قبلی است. بخش ساختمان، ماشین‌آلات صنعتی و خودرو سه بخش صنعتی هستند که مصرف‌کنندگان اصلی فولاد در دنیا هستند. بر اساس آمار شش‌ماهه نخست سال 2020، بخش ساختمان در شرایط کنونی بیشتر متکی بر زیرساخت‌ها است و ساختمان‌سازی خصوصی در وضعیت رکود قرار دارد. ماشین‌آلات صنعتی نیز که در مجموع 15% از فولاد جهانی را مصرف می‌کنند در سه‌ماهه پیش‌رو به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی دنیا با رکود مواجه هستند و تنها اهرم‌های رشد در این صنایع، ماشین‌آلات راه و ساختمان‌ سازی و ماشین‌آلات کشاورزی خواهد بود.  صنعت خودروسازی نیز که در سال‌های اخیر به دلیل اشباع تقاضا در وضعیت شبه‌رکود قرار داشت، بزرگترین قربانی بحران خواهد بود و احتمالاً در شش‌ماهه پیش‌رو 20% رشد منفی را تجربه خواهد کرد

جدول 2- جمع‌بندی آخرین وضعیت تولید شمش و ورق در دنیا

محصول	آخرین وضعیت
بیلت	با توجه به وضع محدودیت‌های آلایندگی توسط دولت چین و کاهش تولید فولادسازان به شیوه کوره بلند، چین در سه‌ماهه اخیر تقاضای بیلت وارداتی‌اش را به میزان قابل توجهی افزایش داده است که سود سرشاری را نصیب صادرکنندگان فولاد عمان، ویتنام و ترکیه کرده است (تصور می‌شود بخشی از فولاد صادرشده به چین از منشأ عمان، ایرانی باشد).
ورق گرم	حاشیه سود بالای واردات به کشور چین باعث شده است که واردات ورق گرم از هندوستان، کره جنوبی، ژاپن، تایوان و روسیه به این کشور سرازیر شود. پیش‌بینی کوتاه‌مدت سه‌ماهه مبنی بر ادامه رشد قیمت محصولات ورق در چین و حاشیه سود بالای صادرات این محصولات است.

مصرف فولاد تقریباً در تمام دنیا کاهش یافته است، اما چین در سه‌ماهه دوم 2020 (از نیمه اردیبهشت تا نیمه تیرماه 1399) توانست با بازگشایی زودهنگام  و سیاست‌های حمایتی، مصرف فولاد این کشور را افزایش دهد و قیمت‌ بعضی از محصولات زنجیره فولاد را به بالاترین سطوح تاکنون برساند. تولیدکنندگان منطقه “هِبِئی[1]” که مرکز تولید فولاد در چین است در حال حاضر سقف تولید خود را به 200 میلیون تن در سال محدود کرده‌اند تا قیمت‌ها بیش از این تقویت شود. در زمان گزارش قبلی بسیاری از تولیدکنندگان چینی با ضرر تولید می‌کردند اما ظرف سه‌ماهه گذشته حاشیه سود تولید به قدری بالا رفته است که چین اکنون به یک مقصد وارداتی مناسب تبدیل شده است[2]. پیش‌بینی وضعیت تقاضای فولاد چین، ایران و جهان بر مبنای داده‌های انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد تقاضای فولاد جهانی در سال 2020 رشد 6-% را تجربه خواهد کرد؛ البته تقاضای فولاد چین در سال 2020 رشدی معادل 2% را تجربه خواهد کرد و تقاضای فولاد در ایران نیز شاهد کاهش 20-% خواهد بود و در سال 2021 به 12% خواهد رسید (شکل 1).

مواد اولیه صنعت فولاد

نتیجه طبیعی افزایش تقاضای فولاد، افزایش تقاضای محصولات سنگ آهن (ریزدانه، کنسانتره و گندله) است که صادرکنندگان جهانی از این فرصت نهایت استفاده را کرده‌اند[1]؛ همانگونه که قبلاً گزارش شد عوامل مؤثر بر عرضه سنگ آهن کشورهای اصلی تولیدکننده سنگ آهن، کنسانتره و گندله (برزیل، استرالیا، آفریقای جنوبی و کانادا) باعث افزایش اولیه و ثبات قیمت سنگ آهن عیاربالا در سطوح بالا و کاهش قیمت گندله (به دلیل شیفت فولادسازان به محصولات کم‌عیار) شد؛ در سه‌ماهه اخیر، روند افزایشی قیمت سنگ ادامه یافته است (شکل 2).

[1] برزیل هنوز نتوانسته است سطح تولید و صادرات خود را به سطح قبل از کرونا بازگرداند اما تولیدکنندگان استرالیایی (BHP و ریوتینتو) از فرصت صادرات به وجود آمده حداکثر استفاده را برده‌اند.

در گزارش آنالیز فصلی دوم پیش‌بینی شده بود قیمت گندله سنگ آهن حداقل تا نیمه اول خردادماه 1399 به روند کاهشی ادامه دهد؛ داده‌های اخیر نشان می‌دهند که قیمت‌ها تا نیمه اول خردادماه کاهشی بودند و از آن زمان روند افزایشی خود را به دلیل افزایش قیمت سنگ آهن شروع کردند (شکل 3).

در حال حاضر، قیمت محصولات سنگ آهن در سطوح بالایی تقریباً تثبیت شده است^[1]. و پیش‌بینی می‌شود در سه ماهه پیش رو (نیمه مردادماه تا نیمه مهرماه) صادرکنندگان جهانی از این فرصت استفاده کنند[2]. البته همانگونه که در گزارش قبلی پیش‌بینی شد حاشیه سود صادرات گندله ایران به دلیل افزایش نرخ شمش فولاد خوزستان در ایران و افزایش هم‌زمان قیمت گندله و نرخ ارز همچنان ناچیز است و صادرات فعلاً به‌صرفه نیست.

تقاضای گندله جهانی و کاهش سود جهانی تبدیل ریزدانه به گندله

همانگونه که در گزارش فصلی دوم مورد اشاره قرار گرفت به دلیل کاهش شدید و ساختاری تولید سنگ آهن برزیل در نتیجه حادثه سد باطله شرکت Vale در برزیل در سال 2019، باران‌های سیل‌آسا در برزیل در دوماهه اول 2020 و محدودیت کار معادن در کانادا، آفریقای جنوبی، برزیل و استرالیا به دلیل شیوع ویروس کرونا قیمت سنگ آهن جهانی افزایش چشمگیری یافت. آخرین گزارش تولید شرکت Vale نشان می‌دهد که تولید سنگ آهن این شرکت در شش‌ماهه اول 2020 (تا نیمه تیرماه 1399) نسبت به مدت مشابه سال گذشته معادل 1/7% افت کرده است. از سوی دیگر موجودی انبار سنگ آهن در بنادر چین نیز پایین‌تر از سطوح سال‌های گذشته است که احتمال تداوم قیمت‌های بالای سنگ آهن در سه‌ماهه سوم سال 2020 (تا نیمه مهرماه 1399) را تقویت می‌کند.

تولیدکنندگان فولاد نیز به هدف کاهش هزینه‌ها و حفظ سوددهی همچنان روند تزریق مواد اولیه آهنی کم‌عیار (ریزدانه سنگ آهن 62%)  و کاهش مواد اولیه عیار بالا (ریزدانه 65%) یا اصطلاحاً سوئیچ بین مواد اولیه در مخلوط خوراک[1] کوره‌بلند را ادامه داده‌اند. به همین دلیل، مازاد ارزش گندله نسبت به ریزدانه (اصطلاحاً پرمیوم) نسبت به سال‌های 2018 و 2019 (1397 و 1398) افت محسوسی پیدا کرده است؛ شکل‌های 5 و 6 روند کاهشی مازاد ارزش گندله نسبت به قیمت ریزدانه جهانی از زمان اوج صادرات گندله شرکت اپال پارسیان سنگان در سال‌های 1397 و 1398 تاکنون را نشان می‌دهند که به معنای از میان رفتن مزیت گندله فروشی و حاشیه سود حداقلی برای تولیدکنندگان گندله در جهان است[2].

بنابراین افزایش قیمت گندله جهانی به سطوحی بالای 120 دلار/تن نشان‌دهنده همه ماجرا نیست؛ بلکه به دلیل آن‌که قیمت سنگ آهن بالای 100 دلار/تن است، سود فروش گندله جهانی نسبت به خام‌فروشی ریزدانه از حدود 50 دلار/تن در آذرماه 1397 به حدود 15 دلار/تن در مردادماه 1399 کاهش یافته است و طبق بررسی‌های 13 هفته اخیر در سطوح پایین تثبیت شده است (شکل 7).

---

لازم به ذکر است تمامی اطلاعات و داده‌های مبنا، از مرجع اطلاع‌رسانی بین‌المللی Metal Bulletin Fastmarkets با رصد روزانه و هفتگی و با تهیه یک پایگاه داده به صورت دستی تهیه شده است.
Hebei: با هوبِئی (Hubei) که منطقه شیوع کرونا است اشتباه نشود.
همچنین در چین دولت به فولادسازان کمک کرده است تا تولیدکنندگان کوچک‌تر را خریداری کنند و از طریق ادغام و با استفاده از نقدینگی تولیدکنندگان بزرگ، کارخانجات جدید را تکمیل نمایند.
برزیل هنوز نتوانسته است سطح تولید و صادرات خود را به سطح قبل از کرونا بازگرداند اما تولیدکنندگان استرالیایی (BHP و ریوتینتو) از فرصت صادرات به وجود آمده حداکثر استفاده را برده‌اند.
البته با بازگشت شرایط عادی به وضعیت صادرات برزیل، قیمت‌های جهانی تعدیل خواهند شد.
آخرین اطلاعات نشان‌دهنده تلاش تولیدکنندگان ریزدانه، کنسانتره و گندله هندوستان برای کاهش تعرفه صادراتی 30% است؛ تلاش مشابهی در ایران نیز قابل انجام است.
feedstock
یک نکته جالب توجه در شرایط کنونی این است که در زمان اوج ارزش‌افزوده جهانی گندله‌سازی کشور بحرین علی‌رغم عدم بهره‌مندی از منابع تأمین سنگ آهن اقدام به تأسیس کارخانجات بزرگ تولید گندله با ظرفیت 12 میلیون تن در سال با هدف تأمین 26% کل نیاز کشورهای حاشیه خلیج فارس و جایگزینی با صادرات ایران نمود و برای تأمین سنگ آهن با شرکت “آنگلو آمریکن ” قرارداد بیست‌ساله منعقد کرد تا از معادن برزیل سنگ آهن مورد نیاز خود را تأمین نماید. در شرایط کنونی که تولیدکنندگان گندله با حاشیه سود حداقلی در حال تولید هستند، گمان می‌رود مزیت تولیدکنندگان ایرانی برای صادرات بیشتر از چنین شرکت‌هایی است و آینده شرکت فولاد بحرین (Bahrain Steel Company) با سوالات جدی روبرو شده است.