تحلیل جهانی
مس به دلیل کاربرد در هر دو حوزه صنایع زیرساختی (صنایع تأمین‌کننده بستر برای تولید صنعتی) و صنایع مدرن (صنایع تولیدی مدرن) بیش از صد سال است به عنوان یک پیش‌نیاز کلیدی برای صنایع دنیا مطرح بوده است. اصلی‌ترین حوزه‌های کاربرد این عنصر، صنایع الکتریکی (با حدود 60% از تقاضای جهانی)، صنعت ساختمان و زیرساخت‌های آب و فاضلاب (با حدود 20% از تقاضای جهانی)، صنایع تولیدکننده ماشین‌آلات صنعتی (با حدود 15% از تقاضای جهانی) و صنایع آلیاژی (با حدود 5% از تقاضای جهانی) است.
ویژگی مهم مس کاربردهای روزافزون آن در تکنولوژی‌های مدرن[1] است که باعث می‌شود تقاضای جهانی برای این فلز برای افق میان‌مدت و بلندمدت “پایدار” باشد؛ از سوی دیگر دو منبع اصلی تأمین (عرضه) این فلز، استخراج معدنی این محصول[2] و استحصال آن از طریق بازیافت هستند که با توجه به عدم کفایت منابع بازیافتی نیاز به رویکرد جدی معدنی را افزایش می‌دهد. البته در اروپا حدود 50% از تقاضای مس با بازیافت این فلز تأمین می‌شود که این امر ناشی از تکنولوژی‌های پیشرفته بازیافت فلز و همچنین مصرف‌گرایی جوامع اروپایی است که باعث می‌شود جریان ورودی مس به فرآیندهای بازیافت در این کشورها سطح قابل قبولی داشته باشد. در مجموع روند افزایشی تقاضا برای محصول مس و ناتوانی صنایع بازیافتی در تأمین نیاز جهانی باعث تمهید راهکارها و بسترهای جدی برای تعریف پروژه‌های معدنی جدید شده است، به گونه‌ای که در آخرین مطالعه “کارگروه بین‌المللی مطالعه صنعت مس[3]” (ICSG) تا سال 2023 میلادی پروژه‌های بزرگ‌مقیاس تولید مس (با ظرفیت بالای 100 هزار تن) که وارد مدار تولید جهانی خواهند شد، سالانه حدود 11 میلیون تن از تقاضای جدید جهانی را تأمین خواهند کرد. پروژه‌های کوچک‌مقیاس برنامه‌ریزی شده جهانی نیز که تا سال 2023 وارد مدار تولید خواهند شد، سالانه 4 میلیون تن از تقاضای جدید جهانی را تأمین خواهند کرد (شکل 1).
————————
[1] به نحوی که در روش‌های جدید و نوآورانه تولید صنعتی و خصوصاً تکنولوژی‌های مرتبط با هوشمندسازی (مانند خانه‌ها، کارخانه‌ها و شهرهای هوشمند) مس یک عنصر کلیدی است.
[2] در زمینه فعالیت معدنی، ذخایر (reserves) به عنوان منابع اکتشاف شده، مورد ارزیابی قرار گرفته و قطعی تعریف میشوند، در حالیکه منابع (resources) به عنوان دامنه گسترده‌تری که ذخایر را نیز در بر می‌گیرد و هنوز فعالیت اکتشافی و تعیین ذخیره قطعی درباره آن صورت نگرفته است تعریف میشوند.
[3] International Copper Study Group
یک رویداد مهم دیگر که نشان‌دهنده عطش جهانی بلندمدت برای مس است، برنامه‌هایی است که معادن بزرگ‌مقیاس کنونی در کشورهای مختلف برای توسعه ظرفیت تولیدشان تدوین کرده‌اند؛ طبق مطالعه ICSG، برنامه‌های این معادن حاکی از ورود سالانه 8/2 میلیون تن محصول مس جدید به بازار جهانی از سال 2023 است.
یک امر مهم که از پژوهش جدید به آن پی می‌بریم، پیگیری جدی طرح‌های توسعه ظرفیت توسط معادن با مقیاس متوسط است که می‌تواند به عنوان یک بنچمارک برای اطمینان از سوددهی آتی این پروژه‌ها مورد تمرکز و توجه بیشتر قرار گیرد (شکل 2).
اصلی‌ترین تولیدکنندگان مس جهانی و کانون تمرکز پروژه‌های جدید و توسعه‌ای، کشورهای شیلی، پرو، چین و ایالات متحده آمریکا هستند؛ در این میان کشور ایران نیز با رتبه 15 در میان 20 کشور بزرگ تولیدکننده مس شناخته شده است (شکل 3).
اهمیت سرعت
مثلاً تنها در مورد کشور شیلی، شرکت “کوچیلکو” یا “کمیسیون صنایع مس شیلی” (Cochilco) با ردیابی روند افزایشی تقاضای جهانی و مزیت رو به افزایش تولید و صادرات مس، 49 پروژه تولید مس جدید را برای بازه زمانی 2020-2029 طرح‌ریزی کرده است که در صورت تحقق، حدود 3/3 میلیون تن ظرفیت تولید مس به مدار تولید این کشور افزوده خواهد شد. با توجه به اهمیت سرعت در به نتیجه رساندن پروژه‌های تولید مس جهانی برای بهره‌مندی از فرصت و مزیت کلیدی رقابتی در تولید مس، بیش از 90% از ظرفیت تولید جدید این کشور، صنایع فرآوری با تکنولوژی متوسط و پایین برای تولید کنسانتره است (جدول 3). عملکرد شیلی در رابطه با طرح‌های با مقیاس کوچک و متوسط نیز نشان‌دهنده رویکرد همه‌جانبه (پیگیری طرح‌ها به طور همزمان) است.
تقاضای جهانی
پروژه‌های معدن و صنایع معدنی جدید و توسعه‌ای در حوزه مس، نشان‌دهنده احساس صنایع فعال در حوزه مس به افزایش تقاضا است؛ آخرین داده‌ها این رویکرد صنایع مس را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد تقاضای مس جهانی ظرف هفت سال آینده مجموعاً دو برابر خواهد شد. طبق بررسی جهانی صورت‌گرفته توسط کارگروه “ICSG”، مجموعاً 5،000 میلیون تن منابع (یا ذخایر تخمینی) مس در دنیا وجود دارد که برای طبقه‌بندی در گروه ذخایر قطعی برای تدوین پروژه‌های جدید، نیازمند فعالیت اکتشافی است. از این مقدار، حدود 830 میلیون تن ذخایر قطعی وجود دارد (حدود 17% از منابع جهانی). از سوی دیگر، میانگین تقاضای جهانی مس برای یک بازه 46 ساله، حدود 28 میلیون تن در سال است که با فرض تأمین حدود یک سوم از نیاز جهان از محل بازیافت مس، نیاز به 18/2 میلیون تن تولید محصول از محل معادن مس را ناگزیر می‌کند؛ بنابراین با فرض پیشرفت قابل قبول پروژه‌های افزایش ظرفیت تولید صنایع مس کنونی جهان تا سال 2023، عرضه و تقاضای این محصول در تعادل هستند یا حتی عرضه اندکی از تقاضا کم‌تر است (شکل 4).
در مجموع، جدای از مصرف معمول مس در صنایع الکتریکی، زیرساختی و ماشین‌آلات، روند تغییرات تکنولوژی و نوآوری‌های صنعتی نشان‌دهنده چهار محور کلیدی است.
- صنعت تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات: افزایش اهمیت صنعت ارتباطات و صنایع وابسته باعث افزایش سرعت و ظرفیت تولید این صنایع شده است (افزایش تقاضا).
- صنایع پایین‌دستی و بالادستی تولیدکننده انرژی‌های پاک: افزایش اهمیت تکنولوژی‌های پاک و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای باعث افزایش تقاضای صنایع تولیدکننده تجهیزات مورد استفاده در نیروگاه‌های تجدیدپذیر و سیستم‌های ذخیره انرژی شده است (افزایش تقاضا).
- صنایع بازیافت مس: افزایش اهمیت کارآیی فرآیندهای بازیافت مس در دستور کار صنایع بازیافت‌کننده قرار گرفته است (افزایش عرضه).
- اهمیت چین: صنایع تقاضاکننده و مصرف‌کننده مس در چین با توجه به حجم و ظرفیت تقاضا و تولید باعث تبدیل چین به بازیگر کلیدی بازار مس جهانی شده‌اند (افزایش عرضه و تقاضا).
صنایع
سه حوزه صنایع جدید، عوامل کلیدی تقاضای مس در دنیا خواهند بود (شکل 5).
- صنعت تولید خودروهای الکتریکی
به همان اندازه که افزایش تقاضای خودروهای کم‌مصرف، هیبریدی و الکتریکی (EV) باعث کاهش مصرف فولاد و چشم‌انداز منفی تقاضای فولاد صنعت خودرو شده است، تقاضای مس این صنعت را افزایش داده است. قوانین و مقررات جدید دولتی در بعضی از کشورها نیز باعث رشد مثبت تقاضای این خودروها و به تبع آن، تقاضای مس شده است. همچنین تکنولوژی‌های هوشمندسازی شهرها و راه‌ها، میزان استفاده از مس در وسایل حمل و نقل عمومی را به صورت تصاعدی افزایش خواهد داد.
- صنایع بالادستی و پایین‌دستی انرژی
تولید انرژی پاک با رشد قابل توجهی در حال افزایش است؛ خصوصاً نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در حال تجربه رشد قابل توجهی هستند که به همان میزان با توجه به وابستگی به مس به عنوان یک نهاده کلیدی، تقاضا برای این محصول را افزایش خواهد داد. از میان انواع رساناهای قابل استفاده در شبکه‌های توزیع برق، مس همچنان عنصر محوری محسوب می‌شود زیرا از نظر کیفیت، بهترین رسانای فلزی است که در گروه فلزهای خاص و گرانبها قرار ندارد و بنابراین کارآتر از جایگزین‌های دیگر است.
- صنایع زیرساختی و هوشمندسازی شهرها
طبق برآوردها، طبقه متوسط جامعه جهانی تا سال 2030 میلادی شامل 6/5 میلیارد نفر خواهد بود (4% رشد سالیانه جمعیت طبقه متوسط)، که به معنای تقاضای قابل توجهی برای ساختمان‌سازی و عملیات‌های عمرانی جدید خواهد بود. این تقاضای بزرگ‌مقیاس با توجه به کلیدی بودن مس در صنایع ساختمانی و عملیات‌های زیرساختی، یک منشأ تقاضای قابل توجه خواهد بود. همچنین رویکرد جدید مبتنی بر توسعه “شهرهای هوشمند[1]“، نیاز به مس نسبت به گذشته در عملیات‌های عمرانی و ساختمانی بیشتر خواهد بود.
قیمت
طبق قاعده رسمی و تئوریک، مبنای تعیین قیمت‌های جهانی محصولات کامودیتی مانند مس، تغییرات نسبی روندهای عرضه و تقاضای جهانی است؛ اما با توجه به وجود ریسک و احتمال تغییر مناسبات باید از مدل‌های پیچیده تحلیل داده برای پیش‌بینی روندها استفاده نمود و صرف اطمینان از وضعیت تقاضا کفایت نمیکند.
بر همین اساس و با مبنا قرار دادن مس کاتدی به عنوان محصول، پنج مطالعه و مدل مستقل جهانی که برآوردهایشان نسبت به واقعیت‌ها از دقت بالاتری برخوردار بوده‌اند انتخاب و بررسی شده‌اند (جدول 6).
میانگین ارقام پیش‌بینی شده طبق این پنج مطالعه (وزنی و ساده) در قالب نمودار شکل شماره 6 نمایش داده شده است که نشان دهنده روند افزایشی قیمت مس در بازه پنجساله بر اساس اجماع دقیق‌ترین مدل‌های قیمت‌گذاری (جدول 6) است. در مجموع به نظر می‌رسد افزایش تقاضا تأثیر افزایش ظرفیت تولید را خنثی کرده و باعث به وجود آمدن بازار پررونق جهانی شود.
————————
[1] Smart cities
حیدری رمی